Bài giảng Lấy bệnh phẩm làm xét nghiệm (Máu, đờm, phân, nước tiểu)

TT

Các bước thực hiện

Lý  do

1

Kiểm tra và sắp xếp lại dụng cụ hợp lý

Thuận tiện khi thực hiện kỹ năng

2

Chuẩn bị người bệnh:

Kiểm tra hồ sơ người bệnh

Thông báo và giải thích cho người bệnh

Để người bệnh ở tư thế thuận tiện

Tạo sự hợp tác tốt của người bệnh

3

Rửa tay, đi găng tay sạch, mang dụng cụ đến đầu giường người bệnh.

A. Lấy máu mao mạch

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Vuốt nhẹ đầu ngón tay thứ 4, hoặc dái tai.

Máu tập trung xuống ngón tay và dái tai, người bệnh bớt đau.

5

Sát khuẩn đầu ngón tay hoặc dái tai bằng cồn.

Đề phòng nhiễm trùng

6

Dùng kim vô trùng chích đủ sâu 2 mm, rút kim ra.

7

Dùng bông khô lau bỏ giọt máu đầu

Tránh nhiễm khuẩn

8

Lấy máu: Cầm lam kính bằng ngón cái và ngón trỏ, áp nhẹ mặt dưới lam kính vào vị trí giọt máu vừa chích, sao cho máu dính vào lam kính có đường kính khoảng 5mm; làm như vậy 2 giọt máu ở 2 đầu lam kính (khoảng 1/3 ngoài) giống nhau.

Làm tiêu bản:

Làm giọt dày: dùng 1 góc của lá kính quấy theo hình vòng tròn rộng dần làm cho diện tích giọt máu rộng ra gấp đôi hoặc gấp rưỡi, bỏ các sợi fibrin ra khỏi giọt máu.

Làm giọt mỏng: lấy cạnh của lá kính đặt vào giọt máu thứ hai day nhẹ cho máu lan ra suốt cạnh lá kính, rồi nhẹ tay kéo lá kính dọc theo phiến kính, kéo đều tay sao cho lá kính và phiến kính luôn tạo thành một góc khoảng 30⁰ làm cho máu được dàn mỏng đều, đuôi vát như hình đầu lưỡi, không có vết ngang dọc hay đứt đoạn.

Để phiến kính khô hẳn, cố định giọt mỏng bằng cồn 90⁰, giọt dày để nguyên, chờ khô cồn cố định, gửi đến phòng xét nghiệm càng sớm càng tốt.

Làm tiêu bản tìm ký sinh trùng sốt rét

9

Đặt bông cồn vào vị trí đâm kim

Cầm máu

10

Gửi mẫu xuống phòng xét nghiệm

Kết quả kịp thời, chính xác

11

Tháo bỏ găng tay

Phòng bội nhiễm.

12

Ghi hồ sơ

Đảm bảo tính pháp lý

B. Lấy máu tĩnh mạch

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Đặt người bệnh nằm tư thế đầu cao 30⁰, bộc lộ cánh tay, để cánh tay thẳng. Đặt gối kê tay dưới cánh tay.

Tạo sự thoải mái cho người bệnh, bộc lộ tĩnh mạch.

5

Buộc dây garô trên vị trí đâm kim, khoảng 5-10 cm.

Chặn máu trở về, tĩnh mạch nổi lên thuận lợi cho việc lấy máu.

6

Xác định vị trí lấy máu

Dễ thực hiện, không bị vỡ.

7

Sát khuẩn theo hình xoắn ốc từ vị trí lấy máu, rộng ra ngoài 5 cm, để khô tự nhiên.

Đề phòng nhiễm trùng

8

Dùng ngón tay cái của bàn tay không thuận, kéo nhẹ phía dưới vùng đâm kim, tay thuận cầm bơm tiêm chọc kim nghiêng 15 - 30⁰, kiểm tra nếu người bệnh không cảm thấy tê; luồn kim vào tĩnh mạch, rút từ từ píttông để máu ra đúng số lượng xét nghiệm yêu cầu.

Lấy vừa đủ không làm mất máu của người bệnh.

Nếu NB cảm thấy tê có nghĩa là kim tiêm đã chạm vào dây thần kinh.

9

Tháo garô, rút kim nhanh

Tránh garô quá lâu cản trở tuần hoàn

10

Ấn chặt bông khô lên vị trí tiêm

Cầm máu

11

Tháo kim, bơm máu nhẹ nhàng vào ống nghiệm, nếu ống nghiệm có chất chống đông, lắc nhẹ nhàng từ trên xuống dưới khoảng 8 - 10 lần.

Tránh vỡ hồng cầu

12

Tháo găng tay, giúp người bệnh về tư thế thoải mái

Người bệnh được thoải mái

13

Dọn dẹp dụng cụ, rửa tay

Đề phòng bội nhiễm.

14

Ghi hồ sơ

Đảm bảo tính pháp lý

TT

Nội dung

Mức độ

Đạt

Không đạt

Ghi chú

1

Kiểm tra dụng cụ

2

Chuẩn bị người bệnh

3

Rửa tay, đi găng tay, mang dụng cụ đến đầu giường người bệnh

A. Lấy máu mao mạch

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Vuốt nhẹ đầu ngón tay thứ 4, hoặc dái tai.

5

Sát khuẩn

6

Dùng kim vô trùng chích đủ sâu 2 mm, rút kim ra.

7

Lau bỏ giọt máu đầu

8

Lấy máu vào lam kính, làm tiêu bản

9

Cầm máu

10

Gửi mẫu xuống phòng xét nghiệm

11

Tháo bỏ găng tay, thu dọn dụng cụ

12

Ghi hồ sơ

B. Lấy máu tĩnh mạch

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Đặt người bệnh nằm tư thế thích hợp

5

Buộc dây garô

6

Xác định vị trí lấy máu

7

Sát khuẩn

8

Đâm kim vào tĩnh mạch, xác nhận xem người bệnh có bị tê hay không, rút từ từ píttông để máu ra đúng số lượng xét nghiệm yêu cầu.

9

Tháo garô, rút kim nhanh

10

Cầm máu

11

Bơm máu vào ống nghiệm

12

Tháo găng tay, giúp người bệnh về tư thế thoải mái.

13

Thu dọn dụng cụ, rửa tay

14

Ghi chép hồ sơ

Các chỉ số nước tiểu cơ bản

Bình thường

Glucose

Âm tính (-)

Protein

(-)

Bilirubin

(-)

Ketone (ceton)

(-)

Specific gravity (tỷ trọng)

1,010 - 1,020

pH

5 - 8

Urobilinogen

< 0,2 EU/l

Nitrite

(-)

Hồng cầu

(-)

Bạch cầu

(-)

TT

Các bước thực hiện

Lý do

1

Kiểm tra và sắp xếp lại dụng cụ phù hợp Dán nhãn lên lọ xét nghiệm

Thuận tiện khi thực hiện kỹ năng

2

Chuẩn bị người bệnh:

Đối chiếu đúng người bệnh

Giải thích, hướng dẫn kỹ thuật cho người bệnh và gia đình người bệnh để tránh lẫn phân hoặc mô khác.

Giải thích cho người bệnh/gia đình tại sao phải kẹp ống thông tiểu 30 phút trước khi lấy nước tiểu.

Tạo không gian kín đáo cho người bệnh: che bình phong xung quanh giường, đóng cửa phòng hoặc trong nhà vệ sinh (nếu người bệnh đi lại được).

Cung cấp nước uống cho người bệnh (nếu cần) trước khi lấy nước tiểu xét nghiệm.

Đảm bảo đúng người bệnh

Tạo sự hợp tác tốt của người bệnh

Giải thích để người bệnh hiểu mục đích của việc lấy nước tiểu từ bàng quang xuống.

Đảm bảo sự kín đáo cho người bệnh.

Giúp cho việc bài tiết nước tiểu dễ dàng.

3

Ghi tên người bệnh lên ống nghiệm

Tránh quên   hoặc   nhầm            lẫn bệnh phẩm

A. Lấy nước tiểu giữa dòng

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Hướng dẫn người bệnh vệ sinh tầng sinh môn, sát khuẩn lỗ tiểu.

Tránh nhiễm khuẩn nước tiểu làm xét nghiệm do chảy qua đường niệu.

5

Hướng dẫn người bệnh mở nắp ống nghiệm vô khuẩn, không được chạm vào lòng ống.

Ống nghiệm bị nhiễm bẩn sẽ làm sai lệch kết quả.

6

Hướng dẫn người bệnh cách lấy nước tiểu: bỏ phần nước tiểu đầu, đưa ống nghiệm vào trực tiếp lấy nước tiểu giữa dòng (khoảng 30 - 50ml). Bỏ ống nghiệm ra trước khi đi tiểu hết.

Nước tiểu đầu sẽ đẩy vi khuẩn trong đường niệu ra ngoài, không nhiễm vào bệnh phẩm xét nghiệm.

7

Đậy lại nắp ống nghiệm (chỉ cầm phía bên ngoài). Rửa bên ngoài ống nghiệm. Gắn phiếu xét nghiệm.

Tránh nhiễm khuẩn

8

Mang đến phòng xét nghiệm trong khoảng 15 -20 phút, hoặc giữ lạnh trong vòng 2 giờ.

Kết quả xét nghiệm được chính xác, kịp thời.

9

Tháo găng và rửa tay, thu dọn dụng cụ

Phòng ngừa lây nhiễm

10

Ghi hồ sơ:

Ngày giờ lấy nước tiểu

Tính chất, đặc điểm của nước tiểu

Chắc chắn đã thực hiện y lệnh Những dữ liệu này có thể giúp khẳng định một số vấn đề đặc biệt.

B. Lấy nước tiểu 24 giờ

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Chuẩn bị dụng cụ đựng nước tiểu có vạch chia độ, có nắp đậy, chất bảo quản và ghi tên người bệnh.

Chống nhiễm khuẩn nước tiểu

5

Hướng dẫn người bệnh đi tiểu hết và ghi giờ (ví dụ từ 6 giờ sáng).

Tính thời điểm bắt đầu

6

Dặn người bệnh lấy toàn bộ nước tiểu vào dụng cụ (kể cả khi đi đại tiện).

Đảm bảo số lượng chính xác trong 24 giờ

7

Để dụng cụ chứa nước tiểu ở nơi thoáng mát, đậy nắp, tránh đổ.

Tránh phân hủy các thành phần trong nước tiểu

8

Sau 24 giờ (6 giờ sáng hôm sau) cho người bệnh đi tiểu lần cuối vào vật chứa

Đảm bảo đủ 24 giờ

9

Đo số lượng nước tiểu, ghi lại và lấy mẫu theo yêu cầu

Đo số lượng nước tiểu 24 giờ Lấy mẫu xét nghiệm

10

Thực hiện từ bước 7 - 10 giống kỹ năng lấy nước tiểu giữa dòng.

C. Lấy nước tiểu từ ống thông tiểu (đối với người bệnh có đặt thông tiểu)

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Kẹp ống thông lại trước 30 phút. Chuẩn bị bơm tiêm

Nhằm lấy nước tiểu mới bài tiết

5

Rửa tay, đi găng sạch

Giảm lây nhiễm vi khuẩn

6

Đặt tư thế người bệnh sao cho dễ tiếp xúc với ống thông.

Dễ dàng thực hiện kỹ thuật

7

Sát khuẩn vị trí chọc kim trên ống thông, chờ đến khi khô.

Ngăn ngừa nhiễm khuẩn bệnh phẩm từ ngoài vào.

8

Chọc kim chếch 45⁰ vào vị trí tiếp nối giữa ống thông và túi đựng nước tiểu (phần cao su), hút khoảng 5 ml nước tiểu (nếu cấy nước tiểu) hoặc 20ml nước tiểu (nếu xét nghiệm hóa sinh).

Lấy đủ số lượng bệnh phẩm cần thiết cho xét nghiệm.

9

Bơm nước tiểu vào ống nghiệm vô khuẩn (cấy nước tiểu) hoặc ống nghiệm sạch (XN thông thường).

Phòng tránh nhiễm khuẩn trong quá trình chuyển nước iểu từ bơm tiêm sang ống nghiệm.

10

Tháo bỏ kẹp để nước tiểu chảy xuống túi chứa.

Tráng ứ đọng nước tiểu trong bàng quang.

11

Thực hiện từ bước 7 - 10 giống kỹ năng lấy nước tiểu giữa dòng.

TT

Nội dung

Mức độ

Đạt

Không đạt

Ghi chú

1

Kiểm tra dụng cụ

2

Chuẩn bị người bệnh

3

Ghi tên người bệnh lên ống nghiệm

A. Lấy nước tiểu giữa dòng

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Vệ sinh tầng sinh môn, sát khuẩn lỗ tiểu

5

Mở nắp ống nghiệm vô khuẩn

6

Lấy nước tiểu giữa dòng (khoảng 30 - 50ml)

7

Đậy nắp và rửa bên ngoài ống nghiệm. Gắn phiếu xét nghiệm

8

Mang đến phòng xét nghiệm trong

9

Rửa tay, thu dọn dụng cụ

10

Ghi hồ sơ

B. Lấy nước tiểu 24 giờ

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Chuẩn bị dụng cụ đựng nước tiểu

5

Cho người bệnh đi tiểu hết và ghi giờ

6

Dặn người bệnh lấy toàn bộ nước tiểu vào dụng cụ

7

Sau 24 giờ cho người bệnh đi tiểu lần cuối vào vật chứa

8

Đo số lượng nước tiểu, ghi lại và lấy mẫu theo yêu cầu

9

Thực hiện từ bước 7 - 10 giống kỹ năng lấy nước tiểu giữa dòng

C. Lấy nước tiểu từ ống thông tiểu

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Kẹp ống thông lại trước 30 phút. Chuẩn bị bơm tiêm

5

Rửa tay, đi găng sạch

6

Đặt tư thế người bệnh

7

Sát khuẩn vị trí chọc kim

8

Chọc kim hút nước tiểu

9

Bơm nước tiểu vào ống nghiệm

10

Tháo bỏ kẹp để nước tiểu chảy xuống túi chứa

11

Thực hiện từ bước 7 - 10 giống kỹ năng lấy nước tiểu giữa dòng

TT

Các bước thực hiện

Lý do

1

Kiểm tra và sắp xếp lại dụng cụ hợp lý

Thuận tiện cho thực hiện kỹ thuật

2

Chuẩn bị người bệnh: thông báo và giải thích cho người bệnh và gia đình về kỹ thuật

Tránh nhiễm bẩn môi trường

3

Cho người bệnh đi tiểu và hứng nước tiểu riêng. Nếu cấy vi khuẩn dùng khay quả đậu to tiệt khuẩn và rửa hậu môn.

Tránh lẫn nước tiểu vào phân. Tránh nhiễm khuẩn từ dụng cụ hoặc từ hậu môn vào bệnh phẩm

4

Cho người bệnh đi ngoài vào bô dẹt

Thuận lợi khi lấy mẫu phân

5

Dùng que để lấy phân (10 - 15g) ngay giữa bãi phân hoặc chỗ phân có nhầy, máu, mủ, cho vào lọ và đậy kín lại.

Giúp bảo quản mẫu và tránh nhiễm bẩn xung quanh.

6

Nếu xét nghiệm trứng giun kim: lấy que có bông, gạt các chất ở kẽ hậu môn, cho que tăm bông vào lọ và đậy kín nắp.

Giun kim thường đẻ ở nếp hậu môn

7

Gửi sớm đến phòng xét nghiệm.

Tránh hỏng mẫu

8

Tháo găng, rửa tay, phân loại rác

Phòng lây nhiễm

9

Ghi hồ sơ:

Ngày, giờ lấy bệnh phẩm

Tính chất, đặc điểm phân.

Sự không thoải mái của người bệnh trong qua trình lấy phân.

Đảm bảo tính pháp lý

TT

Nội dung

Mức độ

Đạt

Không đạt

Ghi chú

1

Kiểm tra dụng cụ

2

Chuẩn bị người bệnh

3

Cho người bệnh đi tiểu và hứng nước tiểu riêng.

4

Cho người bệnh đi ngoài vào bô dẹt

5

Dùng que để lấy phân, cho vào lọ và đậy kín lại

6

Xét nghiệm trứng giun kim: lấy que có bông, gạt các chất ở kẽ hậu môn, cho que tăm bông vào lọ và đậy kín nắp.

7

Gửi sớm đến phòng xét nghiệm.

8

Tháo găng, rửa tay, thu dọn dụng cụ

9

Ghi hồ sơ

TT

Các bước thực hiện

Lý do

1

Kiểm tra và sắp xếp lại dụng cụ hợp lý

Thuận tiện khi thực hiện kỹ năng

2

Chuẩn bị người bệnh

Xác định tên, thông báo và giải thích cho người bệnh và gia đình người bệnh.

Tư thế người bệnh phù hợp

Hướng dẫn người bệnh thở bình thường trong khi hút đờm để phòng thở quá nhanh.

Tạo sự hợp tác tốt của người bệnh

Tiến hành kỹ thuật được thuận tiện

3

Tạo không gian kín đáo cho người bệnh (đóng cửa, kéo rèm…).

A. Lấy đờm bằng khạc đờm

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Giải thích và hướng dẫn cho người bệnh cách ho và khạc đờm.

Không phải là khạc nhổ dịch họng và nước bọt

5

Cho người bệnh đánh răng hoặc súc miệng bằng nước sạch.

Không nên dùng kem đánh răng hoặc nước súc miệng vì có thể thay đổi kết quả nuôi cấy

6

Đi găng sạch, cầm cốc lấy đờm và hướng dẫn người bệnh không chạm tay vào phía trong cốc.

Tránh nhiễm vi khuẩn từ ngoài vào

7

Hướng dẫn người bệnh thở sâu 3 - 4 lần, chú ý thở chậm và thở ra hết. Sau khi thở ra hết 1 lần, yêu cầu người bệnh ho mạnh, khạc đờm trực tiếp vào cốc.

8

Làm lại như vậy cho đến khi được khoảng 5 - 10 ml đờm (không lẫn nước bọt).

9

Đậy chặt nắp cốc. Nếu có đờm rây ra phía ngoài cốc, lau sạch bằng bông cồn.

10

Đưa cho người bệnh khăn lau sạch để lau miệng

11

Ghi tên người bệnh lên cốc bệnh phẩm

Sai bệnh phẩm sẽ dẫn đến chẩn đoán và điều trị sai

12

Cho bệnh phẩm vào hộp chuyên dụng và gửi đến phòng xét.

Lấy đờm nhớt đúng, tránh bội nhiễm

13

Tháo găng, rửa tay, thu dọn dụng cụ

Tránh lây nhiễm bệnh

14

Cho người bệnh ở tư thế thoải mái, tiện nghi

Người bệnh được quan tâm, chăm sóc

15

Ghi hồ sơ:

Ngày, giờ lấy đờm

Tính chất, đặc điểm của đờm

Khả năng thực hiện thủ thuật của người bệnh

Đảm bảo tính pháp lý

B. Lấy đờm bằng hút đờm

1-3

Thực hiện các bước từ 1 đến 3 như trên

4

Đặt người bệnh ở tư thế đầu cao hoặc bán Fowler

Giúp cho phổi nở tối đa và người bệnh có thể ho

5

Rửa tay, đi găng sạch bên tay không thuận. Chuẩn bị máy và dụng cụ hút đảm bảo máy hoạt động tốt.

Chuẩn bị máy tốt để hút được đờm

6

Nối máy hút với bộ phận chứa đờm

Giúp cho việc lấy bệnh phẩm đờm

7

Đi găng vô khuẩn vào tay thuận

Tránh nhiễm khuẩn đường hô hấp

8

Dùng tay có găng vô khuẩn nối ống thông vô khuẩn với ống cao su của máy hút.

Đưa đờm trực tiếp vào ống bệnh phẩm

9

Nhẹ nhàng đưa đầu ống hút qua hầu họng, ống nội khí quản hoặc đường mở khí quản (chưa bật máy hút).

Tránh làm tổn thương đường thở khi thực hiện thủ thuật.

10

Đưa nhẹ nhàng và nhanh ống thông vào khí quản

Đưa nhanh qua thanh quản và khí quản hạn chế phản xạ ho của người bệnh.

11

Yêu cầu người bệnh ho, bật máy hút khoảng 5-10 giây lấy khoảng 2 - 10ml đờm.

Đảm bảo lấy được đờm từ phế quản. Nếu hút quá 10 giây sẽ gây giảm oxy và tổn thương niêm mạc.

12

Rút ống thông khỏi bộ phận chứa đờm và tắt máy hút

Máy hút có thể làm tổn thương niêm mạc trong quá trình rút ống thông.

13

Đậy chặt nắp cốc. Nếu có đờm rây ra phía ngoài cốc, lau sạch bằng bông cồn.

Tránh nhiễm khuẩn cho người làm xét nghiệm.

14

Tháo rời ống hút với bộ phận kết nối và khử khuẩn.

Giảm nguy cơ phát tán vi khuẩn

15

Đưa cho người bệnh khăn lau sạch để lau miệng

Giúp cho người bệnh sạch sẽ và thoải mái.

16

Thực hiện từ bước 11 - 15 giống kỹ năng lấy đờm bằng khạc đờm.

TT

Nội dung

Mức độ

Đạt

Không đạt

Ghi chú

1

Kiểm tra dụng cụ

2

Chuẩn bị người bệnh

A. Lấy đờm bằng khạc đờm

1-2

Thực hiện các bước 1 và 2 như trên

3

Hướng dẫn người bệnh cách ho và khạc đờm, đánh răng và súc miệng

4

Đi găng sạch, cầm cốc lấy đờm

5

Yêu cầu người bệnh ho mạnh, khạc đờm trực tiếp vào cốc

6

Đậy chặt nắp cốc

7

Lau miệng cho người bệnh

8

Ghi tên người bệnh lên cốc bệnh phẩm

9

Gửi đến phòng xét

10

Tháo găng, rửa tay, thu dọn dụng cụ

11

Đặt người bệnh ở tư thế thoải mái

12

Ghi hồ sơ

B. Lấy đờm bằng hút đờm

1-2

Thực hiện các bước 1 và 2 như trên

3

Đặt người bệnh ở tư thế đầu cao

4

Rửa tay, đi găng sạch bên tay không thuận. Nối máy hút với bộ phận chứa đờm.

5

Đi găng vô khuẩn vào tay thuận, nối ống thông vô khuẩn với ống cao su của máy hút.

6

Đưa ống thông vào khí quản

7

Yêu cầu người bệnh ho, bật máy hút lấy đờm

8

Rút ống thông, tắt máy

9

Thực hiện từ bước 4.6 - 4.12 giống kỹ năng lấy đờm bằng khạc đờm

TT

Năng lực

Mức độ đạt

Làm độc lập, không cần sự hỗ trợ (2)

Làm được, cần có sự hỗ trợ (1)

Không làm hoặc làm sai (0)

1

Thực hiện kỹ thuật lấy máu xét nghiệm đúng quy trình và hiệu quả.

2

Thực hiện kỹ thuật lấy nước tiểu xét nghiệm đúng quy trình và hiệu quả.

3

Thực hiện kỹ thuật lấy phân xét nghiệm đúng quy trình và hiệu quả.

4

Thực hiện kỹ thuật lấy đờm xét nghiệm đúng quy trình và hiệu quả.

5

Hướng dẫn được người bệnh/gia đình người bệnh lấy một số loại bệnh phẩm (đờm, phân, nước tiểu) theo đúng yêu cầu kỹ thuật.