Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Hạt cơm (mụn cóc)

Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Hạt cơm (mụn cóc) (Veruccae, Wart)

TS.Phạm Thị Mai Hương

ĐỊNH NGHĨA

Hạt cơm (mụn cóc) là khối u trên da do Human papillomavirus (HPV) gây ra. Ở trẻ em hạt cơm hay gặp ở lứa tuổi học đường.

NGUYÊN NHÂN 

Human papilloma virus gây ra u nhú, hạt cơm ở người: 

Hơn 100 týp HPV đã được xác định, trong đó một số týp liên quan hạt cơm đặc biệt: 

HPV týp 1,2,4: gây hạt cơm lòng bàn chân 

HPV-2 và HPV-7: gây hạt cơm thông thường

HPV-3 và HPV-10: gây hạt cơm phẳng

HPV týp 1, 6 và11: gây hạt cơm sinh dục                 

HPV týp 6, 7, 11, 16 và 32: gây u nhú thanh quản

HPV týp 16,18,31,33,35,39,45,51,52,56,58,59,68: gây hạt cơm sinh dục với mức độ ác tính 

HPV týp 6,11,16 và 18 gây ra: ung thư cổ tử cung (70%), mụn cóc bộ phận sinh dục (90%).

Lây truyền trực tiếp từ người sang người qua bắt tay, cọ xát, qua vết xây xước, hoặc gián tiếp qua các vật dụng bị nhiễm virut như đi chung giày dép, hồ bơi, nhà tắm công cộng…hạt cơm sinh dục lây truyền qua tình dục hoặc có thể lây từ mẹ khi sinh.

Yếu tố nguy cơ

Suy yếu hệ thống miễn dịch (ghép tạng, HIV...).

Nhiễm các vi rút khác trên da. 

CHẨN ĐOÁN  

Lâm sàng 

Biểu hiện lâm sàng của hạt cơm rất khác nhau, phụ thuộc vào týp và vị trí 

Mụn cóc hay hạt cơm thông thường dễ nhận thấy do sẩn nông, màu sáng, bề mặt thô, xù xì. Điểm đặc trưng là các chấm đen biểu hiện của các mao mạch bị tắc do huyết khối và chảy máu khi cạo bỏ lớp sừng phía trên. Đôi khi tìm thấy hạt cơm ở dọc theo một đường, kết quả tự lây nhiễm do cào gãi (dấu hiệu Kobner).

Thương tổn sẩn hạt cơm khác nhau, gồm: 

Hạt cơm phẳng: sẩn dẹt, phẳng hơi gờ trên mặt da, kích thước nhỏ <5mm, số lượng nhiều, hình tròn hoặc đa giác, màu da hoặc hơi vàng xám, dấu hiệu Koebner (+), thường ở mặt, các chi và phần trên của ngực.

Hạt cơm bàn chân: sẩn sừng đường kính <10mm, chìm dưới da lòng bàn chân, màu xám, thô, xung quanh có viền dày sừng màu vàng trong, thường gây đau khi đi lại, hoặc ấn vào. 

Hạt cơm quanh móng

Hạt cơm hậu môn sinh dục: các sẩn sùi nổi cao, trên có các nhú mềm màu hồng tươi, có thể gây ngứa, rát, đau.

 

 

Hạt cơm lòng bàn chân

Cận lâm sàng

Kĩ thuật acetowhitening có thể giúp cho chẩn đoán: áp acid acetic 5% trong một vài phút vào vùng nghi ngờ, khám lại dưới kính phóng đại.  - Sinh thiết, thực tế ít làm.

Chẩn đoán xác định

Hạt cơm hầu hết được chẩn đoán bằng lâm sàng

Nếu nghi ngờ, sử dụng acetowhitening hoặc sinh thiết. 

Chẩn đoán phân biệt 

Bớt biểu bì

Trứng cá nhân đóng: thương tổn mềm, gồ lên hình vòm 

Hạt cơm bàn chân phân biệt với chai chân và sừng da 

Hạt cơm quanh móng phân biệt nấm móng 

Mụn cóc vùng hậu môn sinh dục (sùi mào gà) phân biệt với condyloma lata trong giang mai thứ phát. Nếu nghi ngờ, cần làn xét nghiệm huyết thanh cho chẩn đoán giang mai.

Hạt cơm phẳng cần chẩn đoán với các sẩn trong bệnh lichen phẳng, dày sừng da dầu. 

ĐIỀU TRỊ  

Mục đích của điều trị là rút ngắn thời gian tồn tại của hạt cơm

Hạt cơm thông thường có khả năng tự thoái lui và có tính chất lành tính, do đó tránh các phương pháp gây sẹo. Hạt cơm thường thoái triển tự phát ở trẻ em sau vài tháng, khoảng 50% tự thoái triển sau 1 năm, 2/3 thoái triển sau 2 năm; hạt cơm người lớn thường kéo dài hơn. Vì vậy trong một số trường hợp, có thể không cần điều trị mà đợi bệnh tự thoái lui. 

Thuốc bôi tại chỗ

A xít salycylic 15-40%: (dung dịch Duofilm) là lựa chọn đầu tay cho các trường hợp hạt cơm thường, hạt cơm phẳng, hạt cơm lòng bàn tay bàn chân, hạt cơm quanh móng ở trẻ em và người lớn. 

Bạc nitrat: lựa chọn khác cho hạt cơm thông thường. 

A xít trichloracetic: dung dịch axít trichloracetic 33%.

Kem Imiquimod 5%: được FDA thông qua điều trị sùi mào gà ở sinh dục và quanh hậu môn ở người lớn. Không dùng cho trẻ dưới 12 tuổi. 

Kem Tretinoin: ưu tiên trong điều trị hạt cơm phẳng 

Một số liệu pháp bôi tại chỗ khác: podophyllin 25%, dung dịch cantharidin 0,7%, kẽm oxid và kẽm sulfat.

Các thủ thuật khác

Đốt điện.

Đốt bằng Laser CO2.

Liệu pháp lạnh: áp Nitơ lỏng lạnh vào hạt cơm.

Uống cimetidin, levamisol, acitretin, kẽm sulfat.

TIẾN TRIỂN VÀ BIẾN CHỨNG

Hạt cơm gây lây lan, HPV gây thương tổn vùng sinh sục có nguy cơ gây ung thư cổ tử cung. 

PHÒNG BỆNH  

Vacxin phòng nhiễm HPV, như Gardasil phòng HPV týp 6,11,16 và 18 (dùng cho phụ nữ 9-26 tuổi)

Hạn chế tiếp xúc trực tiếp da-da hoặc gián tiếp qua vật dụng với những người bị hạt cơm, mụn cóc. 

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Nguyễn Hữu Sáu (2017), “Hạt cơm”,  Bệnh học da liễu II, tr 271-279

Kay SK, Peter AL et al (2009), “Human papilloma virus”, Color atlas and synopsis of pediatric dermatology, pp 432-439.

Klaus W, Richard AJ (2009), “Human papilloma virus”, Fitzpatrick‘s Color atlas and synopsis of clinical dermatology, pp 787-794.

Susan BM (2005), “Veruccae”, Illustrated Manual of Pediatric Dermatology, pp 137-139.

Zsuzsanna Z (2011), “Human papilloma virus”, Harper‘s Textbook of Pediatric Dermatology, 79

Nguyễn Văn Thường (2019), “Hạt cơm ở da”, Hình ảnh lâm sàng, chẩn đoán và điều trị trong chuyên ngành da liễu, tập 1, tr 253-265.