Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Viêm da tiếp xúc (Contact Dermatitis)

Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Viêm da tiếp xúc (Contact Dermatitis)

TS.Phạm Thị Mai Hương

ĐỊNH NGHĨA

Viêm da tiếp xúc là tình trạng viêm thứ phát ở da do tiếp xúc với chất gây phản ứng, có 2 loại phổ biến: viêm da tiếp xúc kích ứng và viêm da tiếp xúc dị ứng. 

NGUYÊN NHÂN 

Viêm da tiếp xúc kích ứng

Kết quả của tiếp xúc da với các chất gây ra phản ứng viêm mà không liên quan miễn dịch qua trung gian

Kích ứng nguyên có thể ở ngay trong nhà, nhà trẻ hoặc ở trường học, trong không khí (bụi, hóa chất dễ bay hơi).

Viêm da tiếp xúc dị ứng

Phản ứng quá mẫn muộn, gây ra ban đầu bởi các tế bào T, sản sinh ra đợt cytokine và các yếu tố hóa học dẫn đến viêm da.

Anacardiaceae là loại thực vật gây viêm da tiếp xúc dị ứng 

Độc tố cây thường xuân, cây sồi, cây sơn, cây sơn mài Nhật Bản, đào lộn hột (chất gây dị ứng nằm trong vỏ hạt), xoài (chất gây dị ứng nằm ở vỏ cây, lá và nhựa cây), cây rengas...

Viêm da xảy ra trong vòng 48 giờ 

Phản ứng dị ứng với nickel: xuyên lỗ cơ thể (đeo khuyên tai), kéo khóa, khuy sắt ở quần áo.

Thuốc kháng sinh bôi, chất chứa neomycin, thuốc nhuộm tóc chứa paraphenylenediamine, nhựa tổng hợp (đồ chơi trẻ em).

Yếu tố nguy cơ

Bệnh nhân có tiền sử viêm da cơ địa thường có khả năng mắc viêm da tiếp xúc. 

CHẨN ĐOÁN

Lâm sàng

Biểu hiện lâm sàng của cả hai loại viêm da tiếp xúc có thể giống nhau: chàm da, mảng da bị kích ứng màu hồng, vảy, xuất hiện mụn nước bọng nước đặc trưng và rất ngứa.

Viêm da tiếp xúc kích ứng: có thể dẫn tới lichen hóa, da trở nên thô ráp, dày, tăng sắc tố. 

Viêm da kích ứng cấp tính xảy ra vài phút đến vài giờ sau khi tiếp xúc, mức độ phản ứng liên quan tới: tính tự nhiên của chất  hóa học, nồng độ, thời gian tiếp xúc.

Điều kiện thuận lợi cho phản ứng trầm trọng hơn: độ ẩm của da, vùng chịu ma sát, băng bịt, tì đè. 

Viêm da kích ứng do dị nguyên hít, thường thấy thương tổn chủ yếu ở vùng mũi và miệng, cánh tay và ngực.

Viêm da tiếp xúc dị ứng: phản ứng có thể là bóng nước, xuất huyết, dày da, sẩn, mày đay, vết thâm da, giảm sắc tố.

Viêm da tiếp xúc cây thường xuân: mụn nước sắp xếp thành dải nơi cây tiếp xúc với da. 

Viêm da tiếp xúc

Cận lâm sàng

Test áp (patch testing)

Áp các chất nghi ngờ gây dị ứng lên vùng da không viêm, giữ lại trong vòng 48 giờ, sau đó tháo bỏ các miếng áp và đánh giá phản ứng. 

Test áp ánh sáng để chẩn đoán tiếp xúc dị ứng ánh sáng: áp và sau 24 giờ, dùng tia cực tím A chiếu vào, đọc kết quả sau 48 giờ.

Chẩn đoán xác định 

Dựa vào khai thác cha mẹ hoặc trẻ nhỏ có thể phát hiện ngay dị ứng nguyên.

Dựa vào nhật ký ghi lại triệu chứng, các hoạt động liên quan và các tiếp xúc.

Thời kì đầu của viêm da tiếp xúc dị ứng có thể dễ dàng phát hiện do: thương tổn thường xuất hiện khu trú ở vùng đặc biệt, tiền sử của tiếp xúc dị ứng nguyên.

Chẩn đoán phân biệt

Viêm da cơ địa 

Viêm da tiết bã

Nấm da

Bệnh vẩy nến

Các trường hợp hiếm có thể giống viêm da tã lót

Viêm da đầu chi ruột do thiếu kẽm

Bệnh Letterer-Siwe 

ĐIỀU TRỊ  

Nguyên tắc điều trị 

Khai thác, loại bỏ, hạn chế nguyên nhân

Kiểm soát tình trạng bệnh  

Điều trị cụ thể 

Thuốc bôi

Những trường hợp không biến chứng (cả viêm da tiếp xúc kích ứng và viêm da tiếp xúc dị ứng)

Thuốc bôi corticosteroid và thuốc làm ẩm da cho mức độ bệnh nhẹ.

Thuốc bôi corticosteroid hiệu quả hơn trong viêm da tiếp xúc dị ứng. 

Thuốc bôi ức chế calcineurin như pimecrolimus có hiệu quả trong viêm da tiếp xúc dị ứng mạn tính. 

Trường hợp có tổn thương mụn nước, bọng nước có thể cần chọc dịch bọng nước, tuy nhiên cần giữ nguyên phần da phía trên bọng nước. Có thể bôi các dung dịch màu như xanhmethylen, castellani hoặc đắp gạc tẩm dung dịch Jarish mỗi 2-3 giờ. 

Thuốc uống 

Corticoid toàn thân được lựa chọn ưu tiên trong những trường hợp nặng, diện tích >20% diện tích cơ thể, tổn thương cấp tính.

Thuốc kháng histamin giảm ngứa

Thuốc ức chế miễn dịch trong trường hợp bệnh mạn tính: cyclosporin, azathioprin, mycophenolate mofetil. 

Phương pháp khác

Chiếu tia PUVA hoặc NB-UVB trường hợp bệnh mạn tính, đáp ứng kém với các phương pháp khác. 

PHÒNG BỆNH 

Viêm da tiếp xúc kích ứng: chăm sóc lớp sừng, giữ cho pH da ổn định và giữ ẩm, tránh kích ứng nguyên thường gặp (xà phòng, chất tẩy, hương liệu, thuốc nhuộm, formaldehyde từ quần áo mới...).

Viêm da tiếp xúc dị ứng: xác định yếu tố thúc đẩy bệnh, tránh yếu tố vượng bệnh, nhận biết cây thường xuân gây độc để tránh nếu có thể.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Carsten F (2011), “Allergic Contact Dermatitis”, Harper‘s Textbook of Pediatric Dermatology, 44.1

Kay SK, Peter AL et al (2009), “Contact Dermatitis”, Color atlas and synopsis of pediatric dermatology, pp 50-51.

Klaus W, Richard AJ (2009), “Contact Dermatitis”, Fitzpatrick‘s Color atlas and synopsis of clinical dermatology, pp 20-33.

Phạm Thị Lan (2017), “Viêm da tiếp xúc”, Bệnh học da liễu, tr 278-283

Susan BM (2005), “Contact Dermatitis”, Illustrated Manual of Pediatric Dermatology, pp 58-63.

Nguyễn Văn Thường (2019), “Viêm da tiếp xúc”, Hình ảnh lâm sàng, chẩn đoán và điều trị trong chuyên ngành da liễu, tập 1, tr 481-529.