Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Ngộ độc chì

Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Ngộ độc chì

ThS. Phạm Thị Thanh Tâm

ĐẠI CƯƠNG

Ngộ độc chì gây tổn thương đa cơ quan, chủ yếu do ức chế hô hấp tế bào và ức chế tổng hợp nhân Heme. Hội chứng não cấp do ngộ độc chì thường xuất hiện khi nồng độ chì máu (BLL) ≥ 70µg/dl.

CHẨN ĐOÁN

Chẩn đoán xác định

Có tiếp xúc với các nguồn có chì (thuốc “CAM”, sơn chì, pin, ô nhiễm từ hoạt động công nghiệp có chì).

Lâm sàng: nôn, đau bụng, ỉa lỏng kéo dài, thiếu máu, suy dinh dưỡng, bệnh lý não cấp (rối loạn tri giác, co giật, hôn mê, tăng áp lực nội sọ).

Định lượng chì máu >10 µg/dL.

Các xét nghiệm cần làm:

Chẩn đoán: định lượng chì máu

Theo dõi biến chứng: thiếu máu nhược sắc hồng cầu nhỏ; GOT, GPT (tăng); calci, sắt, kẽm (giảm); biến đổi dịch não tủy (protein tăng, tế bào< 100tb/ml); xquang xương dài thấy viền tăng cản quang ở sụn liên hợp.

Theo dõi điều trị: định lượng chì máu (giảm dần), chì niệu (tăng khi được dùng thuốc gắp chì) sau 5 ngày và khi kết thúc điều trị, số lượng bạch cầu hạt (có thể giảm sau đợt dùng thuốc gắp chì), chức năng thận (trước khi dùng EDTA).

Cần xét nghiệm các kim loại nặng khác nếu nghi ngờ ngộ độc phối hợp: thủy ngân, thiếc, asen.

Chẩn đoán phân biệt

Hội chứng não cấp: nhiễm trùng thần kinh trung ương, rối loạn chuyển hóa…

Thiếu máu, tăng men gan do các nguyên nhân khác.

Chẩn đoán mức độ

Nặng: BLL > 70 µg/dL, hội chứng não cấp (dịch não tủy có phân ly đạm-tế bào), thiếu máu, suy gan, rối loạn tiêu hóa.

Trung bình: 45 µg/dL ≤ BLL ≤70 µg/dL, thiếu máu, rối loạn tiêu hóa.

Nhẹ: BLL < 45 µg/dL, không triệu chứng.

Chẩn đoán biến chứng

Hội chứng não cấp: phân ly đạm - tế bào dịch não tủy.

Tổn thương thần kinh trung ương: đau đầu, giảm trí nhớ, rối loạn hành vi, giảm IQ 2-3 điểm tương ứng với nồng độ chì tăng mỗi 10µg/dl.

Tổn thương thần kinh ngoại biên: rối loạn cảm giác, yếu chi.

Thiếu máu nhược sắc, từ nhẹ - trung bình, suy dinh dưỡng.

Rối loạn tiêu hóa: đau bụng, nôn kéo dài, ỉa lỏng, tăng men gan. 

Cơ – xương – khớp: rối loạn phát triển sụn.

ĐIỀU TRỊ

Nhập viện: ngộ độc chì trung bình và nặng hoặc diễn biễn phức tạp.

Nguyên tắc: Ngừng phơi nhiễm chì, điều trị đặc hiệu, điều trị triệu chứng

Mục tiêu: BLL < 20 µg/dL, ổn định 2 lần, cách nhau 3 tháng.

Điều trị triệu chứng, hỗ trợ

Đảm bảo chức năng sống theo phác đồ cấp cứu chung (các bước ABCD).

Điều trị suy hô hấp: Thông thoáng đường thở, cung cấp oxy, thở máy hỗ trợ nếu suy hô hấp nặng do ức chế trung tâm hô hấp.

Đảm bảo tuần hoàn: Điều chỉnh rối loạn nhịp tim hoặc tăng huyết áp nếu có.

Điều trị tăng áp lực nội sọ: tư thế, tăng thông khí, tăng áp lực thẩm thấu, duy trì áp lực tưới máu não.

Chống co giật: Midazolam, Phenobarbital đường tĩnh mạch.

Điều trị triệu chứng: truyền máu, dùng thuốc kháng động kinh.

Cung cấp đủ các chất khoáng cần thiết; Calci, sắt, kẽm, magie

Điều trị đặc hiệu (thuốc gắp chì)

Ngộ độc chì nặng: calcium disodium edetate (EDTA) 3-5 ngày/đợt, nghỉ 2–5 ngày sau đó DMSA (Succimer)/ D-penicillamin: 19 ngày/đợt. Hiện ít dùng dimercaprol (British anti-Lewisite, BAL) ở trẻ vì tụ máu, áp xe tại vị trí tiêm bắp.

Ngộ độc chì trung bình, nhẹ: Succimer/ D-penicillamin 20-30 ngày/đợt. Nghỉ ít nhất 2 tuần giữa các đợt.

TIÊN LƯỢNG, DỰ PHÒNG 

Ngộ độc chì gây tích lũy kéo dài, cần điều trị kiên trì. 

Hội chứng não cấp có thể tử vong 65%, hoặc để lại di chứng vĩnh viễn 25-30%

Không dùng thuốc cam, thuốc sài không rõ nguồn gốc có chứa chì.  

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Bộ Y Tế (2012), “Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị ngộ độc chì”. Ban hành kèm theo Quyết định số 1548/QĐ-BYT ngày 10 tháng 5 năm 2012 của Bộ trưởng Bộ Y tế.

Centers for Disease Control and Prevention (CDC) (2005), “Blood lead levels-United States, 1999-2002”, MMWR Morb Mortal Wkly Rep, 54:513.

Henretig F.M (2019), “Lead”, Goldfrank‘s Toxicology Emergencies, 11^th edition, McGraw-Hill, P. 722-738.