Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Chẩn đoán và điều trị thiếu máu thiếu sắt

Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Chẩn đoán và điều trị thiếu máu thiếu sắt

TS.Nguyễn Hoàng Nam 

TS.Nguyễn Thị Mai Hương

ĐẠI CƯƠNG

Thiếu máu thiếu sắt có đặc điểm là thiếu máu nhược sắc, sắt và ferritin huyết thanh giảm. Thiếu máu thiếu sắt rất phổ biến và là thiếu máu dinh dưỡng chủ yếu ở trẻ em.

Thiếu máu là tình trạng giảm hematocirt hoặc/và lượng Hb (trong 1 đơn vị thể tích máu)  >-2SD trong 1 quần thể bình thường , phụ thuộc tuổi và giới 

NGUYÊN NHÂN

Cung cấp thiếu sắt (thiếu sữa mẹ, ăn bột kéo dài, trẻ đẻnon...)

Mất máu mạn tính (chảy máu, đái máu, nhiễm KST...)

Tăng nhu cầu sắt (đẻ non, dậy thì, phụ nữ cóthai...)

Kém hấp thu sắt (tiêu chảy kéo dài, kém hấp thu, cắt dạ dày...)

CHẨN ĐOÁN

Lâm sàng

Thiếu máu xảy ra từ từ, mức độ thường nhẹ đến vừa, ít khi thiếu máu nặng, da xanh, niêm mạc nhợt; móng tay và móng chân nhợt nhạt, có thể có khía dễ gãy.

Kèm theo thiếu máu có một số biểu hiện:

Trẻ mệt mỏi, ít vận động, chậm phát triển, với trẻ lớn học kém tập trung.

Chán ăn, viêm teo gai lưỡi, kém hấp thu.

Mạch nhanh, tim to ra.Thở nhanh

Xét nghiệm

Hemoglobin giảm, hồng cầu nhỏ, nhược sắc: MCV < 80fl

MCH < 27pg, MCHC < 300g/ l, RDW > 17

Sắt huyết thanh < 9 µmol/l

Ferritin huyết thanh < 12ng/ ml

Chỉ số bão hòa sắt < 16%

Porphyrin tự do hồng cầu > 400mg/ l

Chẩn đoán xác định

Bệnh nhân có Hemoglobin giảm so với lứa tuổi, hồng cầu nhỏ, xét nghiệm ferritin giảm hoặc ở giới hạn thấp.

Chẩn đoán phân biệt

Bệnh nhân mang gen bệnh Thalassemia  Hemoglobin giảm so với lứa tuổi, hồng cầu nhỏ, xét nghiệm ferritin trong giới hạn bình thường. Trong trường hợp này cần làm thêm điện di huyết sắc tố, đột biến gen để khẳng định thêm .

ĐIỀU TRỊ

Bổ sung sắt

Uống chế phẩm sắt, sulfat sắt (II) (chứa 20% sắt nguyên tố) hoặc phức hợp sắt (III) Hydroxide Polymaltose ( Saferon siro 5ml có 50mg sắt nguyên tố): 4 - 6mg Fe/kg/ ngày, trong 10 - 12 tuần lễ.

Nếu đúng là thiếu máu thiếu sắt:

Sau 5 - 10 ngày: Hồng cầu lưới tăng,

Hemoglobin tăng 2,5 - 4,0g/ l/ ngày

Trên 10 ngày:     Hemoglobin tăng 1,0 - 1,5g/ l/ ngày.

Tiêm trong trường hợp không thể uống được, không hấp thu được:

                                      Hb _(bt)- Hb _(bn)

Lượng Fe (mg) tiêm= -------------------- x V(ml) x 3,4 x 1,5

                                              100

Hb (bt): Hemoglobin bình thường (12g/ dl)

Hb (bn): Hemoglobin bệnh nhân V (ml): 80ml/ kg

3,4: 1g Hb cần 3,4mg Fe

1,5:  Thêm 50% cho sắt dự trữ

Phức hợp sắt dextran có 50mg Fe /ml

Sắt natri gluconate hoặc phức hợp sắt (III) hydroxide sucrose an toàn và hiệu quả hơn sắt dextran.

Liều từ 1 - 4 mg/ Kg/ tuần

Thêm vitamin C 50 - 100mg/ ngày để tăng hấp thu sắt.

Truyền máu, chỉ định khi

Hb < 50g/ l

Suy tim do thiếu máu nặng.

Suy hô hấp có khó thở ( cần nâng Hb trên 9g/dl)

Cần nâng nhanh lượng Hb (cần phẫu thuật, nhiễm khuẩn nặng).

Điều trị bệnh gây thiếu sắt

Điều chỉnh chế độ dinh dưỡng

Điều trị các bệnh mạn tính đường ruột gây kém hấp thu sắt.

Điều trị các nguyên nhân mất máu mạn tính.

TIẾN TRIỂN VÀ BIẾN CHỨNG

Lượng huyết sắc tố thường phục hồi sau 2-3tháng

Trẻ thường có phân màu đen khi uống sắt

Thiếu máu kéo dài có thể gây suy tim, mệt mỏi nhiều

DỰ PHÕNG

Tư vấn dinh dưỡng, dự phòng thiếu máu thiếu sắt

Bú mẹ hoàn toàn 6 tháng đầu sau sinh.

Bổ sung sữa có bổ sung sắt nếu không có sữa mẹ

Thức ăn bổ sung có nhiều sắt và vitamin C (từ động vật và thực vật)

Bổ sung sắt cho trẻ sinh thấp cân:

Với trẻ: 2,0 - 2,5 kg: 1mg/ kg/ ngày

1,5 - 2,0 kg: 2mg/ kg/ ngày

1,0 - 1,5 kg: 3mg/ kg/ ngày

< 1,0 kg: 4mg/ kg/ ngày

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Nguyễn Công Khanh (2008). Huyết học lâm sàng nhi khoa, Nhà xuất bản Yhọc.

Lê Thanh Hải (2018). Hướng dẫn chẩn đoán điều trị bệnh trẻ em. Nhà xuất bản Y học.

Philip Lanzkowshy (2016). Manual of Pediatric hematology and oncology 6^th,Elsevier.

Hoffbrand A.V, Hershko C, Camaschella C (2011). Iron metabolism, iron deficiency and disorders of haem synthesis , Posgraduate Haematology, 6^th, Edited by Hoffbrand A.V, Catovsky D, Tuddenham E.GD, Green A.R, Bladewell Publishing;928-939.

Spradbrow J, Lin Y, Shelton D et al (2017). Iron deficiency anemia in the emergency department over utilization of red blood cell transfusion and infrequent use of  iron supplementation. CJEM , 19 (7), 167 – 174.