Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Chẩn đoán và điều trị rối loạn tích lũy Glycogen

Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Chẩn đoán và điều trị rối loạn tích lũy Glycogen

ThS.Bạch Thị Ly Na

ĐẠI CƯƠNG

Định nghĩa:

Rối loạn tích lũy glycogen (Glycogen storage disease – GSD):  Là nhóm bệnh rối loạn di truyền gây ra bởi sự khiếm khuyết một trong số các enzymes cần thiết cho quá trình tổng hợp hoặc thoái hóa glycogen. GSD biểu hiện da dạng từ tuổi khởi phát bệnh, tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ tử vong.

Tần suất mắc bệnh

Tỷ lệ mắc bệnh xấp xỉ 1: 20.000 – 43.000 trẻ sinh sống, phổ biến nhất là các type I, II. III, IV, trong đó type I có tần suất mắc bệnh cao nhất chiếm 25% GSD. Type I, III, IX chiếm 80% GSD tại gan.

BỆNH NGUYÊN – BỆNH SINH

GSD là kết quả của sự thiếu hụt các enzyme trong quá trình tổng hợp, giáng hóa của glycogen hay quá trình đường phân, sự thiếu hụt từng loại enzyme gây nên những type GSDs khác nhau.

Các nhóm thiếu hụt bao gồm:

Glycogen synthesis: Glycogen synthase – branching enzymes

Glycogenosis: Phosphorylases (debranching enzymes) và lysosomal glucosidase

Glycolysis: phosphofructokinase

Phân loại các type GSD: GSD được phân thành các type dựa trên enzymes thiếu hụt trong quá trình giáng hóa, tổng hợp glycogen và cơ quan chịu ảnh hưởng. Hầu hết các type GSD đều ảnh hưởng đến gan và cơ.  

CHẨN ĐOÁN GSD

GSD là bệnh lý phức tạp và hiếm gặp với sự biểu hiện đa dạng ở nhiều cơ quan. Chẩn đoán GSD là sự kết hợp giữa triệu chứng lâm sàng, chỉ số xét nghiệm và nghiên cứu về bênh lý. Phụ thuộc vào từng type của GSD, enzyme thiếu hụt có thể được phát hiện ở gan, cơ, nguyên bào sợi ở da, và hiếm hơn là ở trong máu.

Triệu chứng lâm sàng

Triệu chứng dựa trên từng phân type của GSD, hầu hết GSDs đều có ảnh hưởng tại gan bao gồm type 0, I, III, IV, VI và IX, tuy nhiên đôi khi cũng có ảnh hưởng chống chéo lên các cơ quan khác chủ yếu là cơ và tim.

Các triệu chứng thường gặp của GSDs bao gồm:

Gan to, mật độ gan chắc vừa.

Bộ mặt Glycogenose “doll-like faces”.

Hạ đường huyết: Trẻ hay có cơn đói, vã mồ hôi, run, ngủ gà, mệt mỏi, co giật.

Yếu cơ, giảm vận động. chậm phát triển thể chất. béo phì. - Các triệu chứng về tim, thận, loét họng. dễ nhiễm trùng.

Vấn đề về chảy máu và đông máu.

Toan chuyển hóa, tăng lipid máu, tăng acid uric

Các nhóm triệu chứng có thể nghi ngờ biểu hiện của bệnh lý GSD tại gan bao gồm:

Gan to, bộ mặt Doll -like face

Chậm phát triển thể chất

Hạ đường huyết

Bất thường về chỉ số xét nghiệm máu.

Các xét nghiệm cận lâm sàng

Công thức máu, đông máu

Transaminase, glucose, lipid, cholesterol, lactat, anion gap, khí máu, acid uric, ALP, GGT, calci, phospho, ure, creatinin, CPK.

Nước tiểu: protein niệu, albumin niệu.

Siêu âm bụng, siêu âm tim. Chụp MRI, CT scanner gan và thận. 

Chẩn đoán xác định

Sinh thiết gan, cơ và các mô chịu ảnh hưởng đánh giá nồng độ enzyme và glycogen.

Phân tích gen xác định đột biến, chẩn đoán type của GSDs.

Phân loại thể bệnh

Triệu chứng	Type I	Type III	Type VI, IX	Type XI
Hạ đường huyết	2(+) → 3 (+)	(+)→ (++)	(+)	(+)
Lactat acidosis	(++)	0	0	(+)
Tăng ceton khi đói	0 → (+)	(++)	(+)	(++)
Gan to	0 → (+)	(++)	(+)	(++)
Tăng lipid	(++)	(++)	(+)	(+)
Tăng CK	0	0 → (+)	0 → (+)	0
Tăng uric	(+)	0	0	(+)
Bệnh lý ống thận	(+)	0	0	(+++)
Phì đại thận	(++)	0	0	(+)

ĐIỀU TRỊ

Nguyên tắc điều trị

Điều trị phụ thuộc vào các type GSD.  Với các type GSD có biểu hiện tại gan mục tiêu điều trị là giữ nồng độ glucose máu ở mức ổn định tránh hạ đường huyết, cung cấp năng lượng đủ cho tế bào và ngăn ngừa các biến chứng của GSD

Điều trị cụ thể

Chế độ ăn điều trị hạn chế carbonhydrat. Sử dụng bột ngô không nấu (uncooked cornstarch) là phức hợp carbohydrate tiêu hóa chậm, do đó giúp duy trì mức đường máu ổn định trong khoảng thời gian dài so với các carbohydrate khác.

Ăn thành nhiều bữa nhỏ giúp giữ đường huyết ổn định và ngăn ngừa sự tích lũy glycogen quá mức trong gan. Có các bữa ăn đêm để tránh cơn hạ đường huyết ban đêm.

GSD  có thể gây các triệu chứng tại gan nặng như xơ gan, adenoma hay HCC có thể chỉ định ghép gan điều trị.

Liệu pháp enzyme và gene thay thế là những hướng điều trị mới, hứa hẹn có thể cái thiện tiên lượng bệnh cho nhưng GSD nặng.

TIẾN TRIỂN VÀ BIẾN CHỨNG

GSD là bệnh lý di truyền nên nguyên tắc điều trị là điều trị hỗ trợ. Tiên lượng bệnh phụ thuộc vào thể bệnh và các ảnh hưởng tới   các cơ quan trong cơ thể. Điều trị cho hiệu quả tốt đối với các type  GSD tại gan.  

Nếu bệnh nhân GSD không được điều trị có thể gây các biến chứng suy gan, suy tim, suy hô hấp. Với những type có ảnh hưởng đến nhiều cơ quan như GSD type II (Poompe) và type IV (Andersen disease) việc điều trị còn nhiều khó khăn và nguy cơ tử vong cao.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

MA Chen . Glycogenose storage disease: Diagnosis, treatment and outcome. Translational Science of Rare Disease 1 (2016) 45- 72.

John Hicks. Glycogen Storage Diseases: A Brief Review and Update on Clinical Features, Genetic Abnormalities, Pathologic Features, and Treatment. Ultrastructural Pathology 35(5):183-96 · 

Hasan. Glycogen storage diseases: New perspectives. World J Gastroenterol. 2007 May 14; 13(18): 2541–2553.

Matthias R Baumgartner. Clinical Presentation and Diagnostic Difficulties of Glycogen Storage Diseases. Division of Metabolism. University Children‗s Hospital, Zurich, Switzerland.

Sara S Ellingwood and Alan Cheng. Biochemical and clinical aspects of glycogen storage diseases. Journal of Endocrinology. 238:3. 131-141.