Bài giảng Quy trình kỹ thuật siêu âm ổ bụng cấp cứu

Bài giảng Quy trình kỹ thuật siêu âm ổ bụng cấp cứu

Đại cương

Siêu âm ngày càng phổ biến, dễ áp dụng, có độ chính xác tương đối cao khi được tiến hành bởi một bác sĩ được đào tạo đầy đủ. Trong thực hành cấp cứu, siêu âm là một phương tiện không thể thiếu và làm được siêu âm là một kĩ năng của người thầy thuốc hồi sức cấp cứu . 

Siêu âm có thể áp dụng để chẩn đoán nhanh các bất thường về màng phổi, màng tim, tim , ổ bụng và các tổn thương khác. Đồng thời cũng có thể dùng để làm các thủ thuật ( chọc dịch màng phổi, màng tim, ổ bụng, đặt catheter tĩnh mạch ...) dưới hướng dẫn siêu âm để tăng độ chính xác, giảm tai biến.

Chỉ định: 

Chấn thương bụng

Tình trạng sốc: sốc tim, sốc mất máu …

Nghi ngờ các bất thường trong ổ bụng: dịch, máu, vỡ phình động mạch chủ bụng, sỏi mật ..

Nghi ngờ có bất thường trong cấp cứu sản khoa: chửa ngoài tử cung vỡ

Nghi ngờ dịch màng phổi, khí màng phổi

Tìm các huyết khối tĩnh mạch sâu

Siêu âm đánh giá lượng dịch ổ bụng cho bệnh nhân viêm tụy cấp và sau mổ

Hướng dẫn làm các thủ thuật: đặt catheter tĩnh mạch trung tâm, chọc hút – chọc dẫn lưu dịch màng phổi, đặt dẫn lưu ổ dịch trong ổ bụng …

Chống chỉ định : 

Không có chống chỉ định siêu âm. 

Chuẩn bị

Thầy thuốc:

Thầy thuốc thực hiện thủ thuật do các bác sỹ chuyên khoa hồi sức cấp cứu được đào tạo vế siêu âm tổng quát

Người phụ dụng cụ: y tá khoa hồi sức cấp cứu

Dụng cụ

Dụng cụ: 

Máy siêu âm xách tay hoặc máy siêu âm có thể di chuyển được có 1 đầu dò cong tần số 3.5 Hz hoặc 2 đầu dò có thêm 1 đầu dò nông tần số cao > 7.5 Hz

01 lọ Gel siêu âm 

Phiếu ghi kết quả siêu âm

Máy theo dõi tại giường ( trong khi làm thủ thuật dưới hướng dẫn siêu âm)

Găng tay sạch : 02đôi

Mũ + khẩu trang y tế : 02 cái

Gạc vô khuẩn : 02 gói

Bệnh nhân: 

Giải thích cho bệnh (nếu tỉnh) và gia đình về lợi ích và tai biến có thể xảy ra khi làm thủ thuật dưới hướng dẫn siêu âm

Bệnh nhân nằm ngửa, bộ lộ vùng thăm khám

Mắc máy theo dõi nhịp tim, huyết áp, nhịp thở, SpO2.

Tiến hành:  

Bước 1: đảm bảo an toàn cho bệnh nhân. 

Kiểm tra hệ thống máy thở, các dây truyền thuốc như thuốc vận mạch. 

Đảm bảo hô hấp

Y tá phụ giữ bệnh nhân

Bước 2: Quy trình siêu âm

Siêu âm gan mật

Cắt dọc qua động mạch chủ: Để đo kích thước gan trái. Bình thường < 8 cm

Cắt dọc qua tĩnh mạch chủ dưới: để đánh giá tình trạng huyết khối tĩnh mạch (nếu có)

Cắt dọc qua đường giữa đòn phải: Đo kích thước gan phải (bình thường 10,5   1,5cm) và  cũng có thể thấy khoang Morrisson khi có dịch trong khoang phúc mạc.

Các lát cắt dọc qua đường nách: Theo mặt phẳng chính diện cho thấy rõ vòm hoành, phân thuỳ sau gan phải, liên quan thận phải-gan và khoang Morrisson.

Cắt ngang gan trái theo trục của nhánh tĩnh mạch trái tĩnh mạch cửa  và cắt quặt ngược từ dưới bờ sườn phải qua nhánh phải tĩnh mạch cửa để nghiên cứu nhu mô, đường mật gan trái và phải

Cắt quặt ngược từ dưới bờ sườn phải  trong mặt phẳng của các tĩnh mạch gan: lát cắt này cho thấy rõ 3 tĩnh mạch gan và hợp lưu của chúng với tĩnh mạch chủ dưới.

Các lát cắt qua rốn gan: Để khảo sát cuống gan người ta thường hay để bệnh nhân nằm nghiêng trái để vùng này gần với đầu dò hơn.

Các lát cắt vuông góc tĩnh mạch cửa : Nhằm mục đích khảo sát cuống gan theo bình diện ngang của nó. Đánh giá tình trạng giãn đường mật, sỏi mật ( trong trường hợp tìm, định khu ổ nhiễm khuẩn)

Lát cắt dọc và cắt ngang túi mật : Nhằm mục đích khảo sát túi mật. Tuy nhiên, túi mật nhiều khi được thấy rõ hơn qua các lát cắt trên sườn chếch xuống phía dưới tới vị trí túi mật.

Siêu âm hệ tiết niệu

Mục đích đánh giá các bệnh lí thuộc hệ tiết niệu bao gồm thận, niệu quản, bàng quang, tiền liệt tuyến trong một số trường hợp đặc biệt bao gồm cả niệu đạo. 

Trong hồi sức cấp cứu, siêu âm hệ tiết niệu có ý nghĩa trong việc tìm nguồn nhiễm trùng ( sỏi niệu quản, sỏi thận, ứ nước, ứ mủ thận, giãn đài bể thận…), hình ảnh chảy máu, dịch quanh thận

Mặt cắt dọc thận để đo kích thước, đánh giá giãn đài bể thận, sỏi

Mặt cắt ngang: 

Mô tả, đo kích thước dịch quanh thận, khoang cạnh thận và rãnh đại tràng hai bên

Siêu âm tụy : đánh giá kích thước, nhu mô, ống tụy giãn hay không, có sỏi kèm theo hay không. Đánh giá dịch quanh tụy, thâm nhiễm mỡ

Mặt cắt dọc: thấy hình ảnh đầu tụy nằm giữa động mạch mach treo tràng trên và động mạch thân tạng

Mặt cắt ngang: đo các kích thước của tụy, đánh giá ống tụy giãn hay không, các tổn thương quanh tụy: thâm nhiễm mỡ, ổ dịch quanh tụy...

Siêu âm lách: đánh giá kích thước, nhu mô, huyết khối tĩnh mạch lách nếu có. Đánh giá dịch quanh lách

Siêu âm tử cung phần phụ:

Đo các kích thước tử cung, siêu âm xác định dịch, máu trong buồng tử cung

Đánh giá sơ bộ các tổn thương hai phần phụ nếu có

Chẩn đoán nguyên nhân gây sốc như sốc mất máu do chửa ngoài tử cung vỡ, vỡ nang buồng trứng...

Siêu âm bàng quang và tiền liệt tuyến. 

Đánh giá thành bàng quang, nước tiểu, máu cục, sỏi nếu có

Mô tả, đo kích thước tiền liệt tuyến

Siêu âm xác định dịch màng phổi: dịch màng phổi, tình trạng xẹp phổi hoặc đông đặc phổi, định hướng để chọc dịch màng phổi dưới hướng dẫn siêu âm

Tai biến, biến chứng và theo dõi.

Siêu âm là một kĩ thuật không xâm nhập, an toàn, không có các biến chứng.