Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Bệnh nấm nông (Superficial mycoses)

Cập nhật chẩn đoán và điều trị bệnh trẻ em: Bệnh nấm nông (Superficial mycoses)

TS.Phạm Thị Mai Hương

ĐẠI CƯƠNG 

Nấm gây các bệnh ở da, tóc, móng và niêm mạc được gọi là các bệnh nấm nông. Nấm gây thương tổn dưới da, xương, phủ tạng gọi là các bệnh nấm sâu hay nấm hệ thống.

Bệnh nấm nông thường do các chủng nấm sợi (dermatophyte) gây nên, có 3 loại nấm sợi:

Trichophyton gây bệnh ở da, tóc và móng.

Microsporum gây bệnh ở da và tóc.

Epidermophyton gây bệnh ở da và móng.

Các chủng nấm sợi chỉ xâm nhập vào lớp sừng và gây bệnh do sản phẩm chuyển hóa của nấm hay do quá trình quá mẫn muộn.

CÁC BỆNH NẤM NÔNG Ở DA 

Nấm da nhẵn  

Căn nguyên Trichophyton, Microsporum, gặp ở bất kì lứa tuổi nào.

Lâm sàng: thương tổn cơ bản là các dát đỏ hình tròn hay bầu dục, bờ có mụn nước và vảy da, trung tâm có xu hướng lành, số lượng thương tổn ít hoặc nhiều.

Vị trí: hay gặp vùng da nhẵn như mặt, lưng, bụng, tay, chân…tuy nhiên có thể lan đến các kẽ như nách, bẹn, vú …

Triệu chứng cơ năng: ngứa, ngứa tăng lên khi ra mồ hôi.

Nấm nông

Nấm bẹn (Tinea cruris)

Căn nguyên: Epidermophyton floccosum, Trichophyton rubrum. Hay gặp ở tập thể, béo, đái đường.

Lâm sàng: thương tổn cơ bản là các dát đỏ có vảy, bờ có mụn nước, hình tròn, hình bầu dục hoặc đa cung, lan từ trung tâm ra ngoại vi.

Vị trí: bẹn, kẽ bẹn một hoặc hai bên.

Cơ năng: rất ngứa đặc biệt khi ra nhiều mồ hôi.

Nấm bàn chân (Tinea pedis)       

Căn nguyên: phần lớn do Trichophyton rubrum, ngoài ra Trichophyton mentagrophytes và interdigitale và Epidermophyton floccosum, hay lây ở bể bơi, nhà tắm, hoặc giầy, tất nhiễm nấm.

Lâm sàng:  

Thể bong vảy  khô: lòng bàn chân, gót chân và cạnh chân có những mảng da dày màu đỏ, trên phủ vảy mịn, nhỏ, có thể tạo thành mảng lớn bao phủ cả lòng bàn chân.

Thể mụn nước: ở rìa các ngón chân, lòng bàn chân, có những mụn nước sâu tập trung thành đám như trong bệnh tổ đỉa.

Thể viêm kẽ: thường gặp ở những kẽ nhỏ hẹp như da kẽ chân thứ 3, thứ 4, lớp mủn trắng, dưới lớp da mủn là nền đỏ ướt, có khi chỉ có 1 vết nứt ở kẽ chân.

Các thể trên có thể bị bội nhiễm có mủ, sưng tấy bàn chân, nổi hạch háng và sốt.

Nấm bàn chân

Điều trị chung

Thuốc bôi nizoral, clotrimazol…1-2 lần/ ngày x 2-3 tuần.

Thuốc uống khi thương tổn lan rộng, tái đi tái lại nhiều lần.

Ketoconazol 200mg/ngày x 10 ngày

Terbinafine 250 mg/ngày x 10-15 ngày

Itraconazol 100mg/ngày x  10-15 ngày

NẤM TÓC  

Loại gây rụng tóc khu trú không có sẹo 

Nguyên nhân: Trichophyton, Microsporum, hay gặp ở trẻ 5-7 tuổi, rất dễ lây, có thể thành dịch ở nhà trẻ, mẫu giáo.

Lâm sàng: 

Do Microsporum, thường thấy ở trẻ em

Lây từ người, do M. audouinii: da đầu có 4-6 mảng rụng tóc tròn hay bầu dục, đường kính 2-6 cm, có thể liên kết thành mảng lớn đa cung, da đầu phủ vảy trắng, xám, mịn. Hầu hết, tóc ở mảng đều bị xén còn 3-4 mm, dễ nhổ.

Lây từ súc vật, do M. canis, M. equinum, có tính viêm nhiều, đốm rụng tóc nhô cao, sưng tấy, đỏ, đóng vảy mủ, cạy vảy mỗi lỗ chân lông đều có một ổ mủ, mủ từ các nang lông trào ra giống như mật ong vì thế có tên kerion  (nấm tổ ong)

 

Nấm tổ ong

Do Trichophyton: gặp ở cả trẻ em và người lớn.

Lây từ người: T. violaceum, T. crateriforme

Lâm sàng: mảng rụng tóc tròn nhỏ, giới hạn không rõ, số lượng >6, phủ vảy màu trắng đục. Trong mảng rụng tóc, xen kẽ tóc bệnh có tóc lành, tóc bị xén ngắn còn 1-2 mm hoặc chỉ còn hình ảnh chấm đen.

Lây từ súc vật: có tính viêm nhiều, có thể thành kerion de celse

Chẩn đoán 

Dựa vào lâm sàng và cận lâm sàng.

Cận lâm sàng: hình ảnh bào tử nấm nằm trong hoặc ngoài sợi tóc.

Loại gây rụng tóc khu trú có sẹo 

Favus: Căn nguyên do Trichophyton.

Lâm sàng: trên da đầu có các đám vảy tiết nhỏ màu vàng và có mùi hôi đặc biệt (mùi chuột chù). Nếu cạy vảy sẽ để lại một hố lõm, thương tổn khu trú ngay dưới chân tóc, sợi tóc trong vùng thương tổn không rụng nhưng khô, mất vẻ bóng nhoáng. Có thể có hình thái không điển hình: bong vảy giống như gàu nhưng tập trung thành đám, khi cạy vảy thấy các hố lõm li ti như châm kim. - Xét nghiệm: bào tử nấm thành chuỗi trong lòng sợi tóc.

Điều trị chung 

Thuốc bôi:  BSI 2% (benzoic salicylic iod), nizoral, clotrimazol thường ít tác dụng.

Thuốc uống: 

Griseofulvin 20mg/kg/ngày x 3-4 tuần.

Itraconazol (sporal) 100mg/ngày x 3-4 tuần

Ketoconazol (nizoral) 200mg, 1-2 viên/ngày x 1-2 tháng. 

Trẻ em: 4-8 mg/kg/ ngày 

Kerion: chích rạch mủ, bôi thuốc chống nhiễm khuẩn, phối hợp thuốc chống nấm, có thể uống thuốc chống nấm.

NẤM MÓNG (onychomycosis, tinea unguium)

Căn nguyên thường do Trichophyton.

Lâm sàng: thường bắt đầu từ bờ tự do hay bờ bên. Móng mất bóng, giòn, dày lên và có màu bẩn. trên bề mặt móng bị lỗ chỗ hoặc có những đường rãnh, dưới móng có một khối sừng dễ mủn vụn, có thể có viêm quanh móng, móng bị teo mòn dần từ bờ tự do đến chân móng, bệnh lan từ móng này sang móng khác, tiến triển hàng tháng, hàng năm. Ngoài thương tổn ở móng có thể có thương tổn nấm da và nấm tóc.

Xét nghiệm: sợi nấm có vách ngăn.

Chẩn đoán phân biệt: chàm móng, loạn dưỡng móng.

Điều trị:

Nấm 1 phần móng: dũa hết chỗ móng bệnh và bôi thuốc chống nấm như

BSI 2% (benzoic salicylic iod), nizoral, fazol…

Nấm toàn bộ móng:

Griseofulvine 20mg/kg/ngày x 3-6 tháng. 

Nếu rút móng chỉ cần uống griseofulvine 3 tháng.

Ketoconazol 200mg x 6-12 tháng.

Terbinafine 250 mg x 1,5-3 tháng (nấm móng tay)

x 6-7 tháng (nấm móng chân)

Itraconazol 100mg x 2 lần/ngày x 7 ngày/tháng  x 2 tháng (nấm móng tay) x 3 tháng (nấm móng chân).

Nấm móng do candida

Lâm sàng: bắt đầu từ viêm quanh móng, da xung quanh móng sưng đỏ, nề và có mủ, móng gồ gề và hỏng từ gốc móng ra bờ tự do, chỉ có ở móng tay. 

Xét nghiệm: nấm men Candida albicans.

Điều trị: bôi nizoral, lamisil…uống ketoconazol (nizoral), itraconazol (sporal) 1-2 viên/ngày x 1-2 tháng.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Bộ môn da liễu - Học viện quân y (2001), “Bệnh nấm da”, Giáo trình  bệnh da và hoa liễu, nhà xuất bản quân đội nhân dân, tr. 225- 230.

Lê Hữu Doanh (2014), “Các bệnh nấm nông”, Bệnh học Da liễu, nhà xuất bản y học, tr. 273-288.

Phạm Văn Hiển (2009), “Các bệnh nấm nông thường gặp”, Da liễu học, nhà xuất bản giáo dục Việt nam, tr. 96-101.

Kay SK, Peter AL et al (2009), “Superficial dermatophytoses”, Color atlas and synopsis of pediatric dermatology, pp 388-404.

Đặng Thị Tốn (2005), “Bệnh nấm vi cạn”, Bài giảng bệnh da liễu – Đại học Y dược TPHCM, nhà xuất bản Y học, 4, tr. 219-238.